Thực tế thị trường lao động hiện nay đang đặt ra nhiều thách thức hơn cho giới trẻ Việt Nam so với trước đây. Nhiều người trẻ, kể cả những người có bằng cấp cao hoặc tốt nghiệp từ nước ngoài, đang phải đối mặt với tình trạng thu nhập giảm sút, khó tìm được công việc tốt, hoặc phải chấp nhận làm việc xa nhà. Áp lực này không còn là câu chuyện xa vời mà đã trở thành hiện thực cấp bách.
Những lo ngại này không phải là không có cơ sở. Chỉ trong thời gian ngắn gần đây, đã có những trường hợp thanh niên có trình độ gặp khủng hoảng nghề nghiệp đột ngột do các yếu tố khách quan như: dự án bị cắt tài trợ, trường đại học gặp khó khăn tài chính dẫn đến mất học bổng, hoặc cơ hội vào biên chế nhà nước vụt mất do sáp nhập cơ quan. Điều này cho thấy sự bấp bênh ngày càng tăng, đòi hỏi người lao động phải có sự chuẩn bị và chiến lược ứng phó tốt hơn.
Nguyên nhân sâu xa và bối cảnh rộng hơn
Những khó khăn này bắt nguồn từ nhiều yếu tố đang tác động mạnh mẽ đến thị trường lao động. Thứ nhất, sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đang tự động hóa nhiều công việc và đặt ra yêu cầu cao hơn về kỹ năng thích ứng. Thứ hai, Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ nhanh (dự kiến đạt 20% dân số già vào năm 2036), gây áp lực lên hệ thống an sinh và cơ hội việc làm trong nước. Thứ ba, chủ trương tinh gọn bộ máy trong các tổ chức cũng góp phần làm thu hẹp cơ hội việc làm ở một số lĩnh vực.
Hiện tượng người trẻ gặp khó khăn trong tìm việc làm thu nhập cao tại chỗ, phải chấp nhận đi làm xa hoặc làm việc cho chi nhánh công ty ở nước ngoài không còn là chuyện hiếm gặp ở các nền kinh tế phát triển trong khu vực như Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore... và đang dần hiện hữu rõ nét hơn tại Việt Nam.
Chiến lược V-R-I-N: Xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững
Đối mặt với thực trạng này, thay vì chỉ tập trung vào bằng cấp hay danh hiệu, người trẻ được khuyến nghị nên tập trung xây dựng năng lực cạnh tranh dựa trên 4 yếu tố cốt lõi, viết tắt là V-R-I-N. Mô hình này, vốn xuất phát từ Lý thuyết Dựa vào Nguồn lực (Resource-Based View) trong quản trị kinh doanh, có thể áp dụng hiệu quả cho chiến lược phát triển cá nhân:
- V - Value (Giá trị): Trọng tâm là xây dựng và trang bị những năng lực, kỹ năng thực sự tạo ra giá trị cho xã hội, cho tổ chức. Nhà tuyển dụng và khách hàng hiện nay cần những người có khả năng giải quyết vấn đề, tăng năng suất, gỡ rối và hoàn thành công việc hiệu quả. Bằng cấp dù danh giá đến đâu cũng trở nên vô nghĩa nếu người sở hữu không chứng minh được giá trị thực tế mình mang lại.
- R - Rare (Hiếm): Giá trị bạn tạo ra sẽ được nâng tầm nếu nó hiếm có trên thị trường lao động. Khi bạn sở hữu một kỹ năng hoặc năng lực mà ít người có, lợi thế cạnh tranh của bạn sẽ tăng lên đáng kể.
- I - Inimitable (Khó bắt chước): Lợi thế cạnh tranh sẽ trở nên bền vững hơn nếu giá trị bạn mang lại không dễ bị người khác sao chép hoặc học theo một cách nhanh chóng. Khi đạt được yếu tố này, bạn bắt đầu có quyền "kén việc".
- N - Non-substitutable (Không thể thay thế): Đây là cấp độ cao nhất. Khi giá trị của bạn vừa hiếm, vừa khó bắt chước, lại vừa không dễ bị thay thế bởi một kỹ năng, công nghệ hay nguồn lực khác, bạn sẽ trở thành nhân sự mà bất kỳ tổ chức nào cũng mong muốn giữ chân.
Ví dụ, một nhân viên công ty du lịch biết cả tiếng Anh và tiếng Hàn (V) sẽ có giá trị khi công ty muốn mở rộng thị trường Hàn Quốc. Nếu ít người biết tiếng Hàn (R), bạn càng có lợi thế. Tuy nhiên, nếu nhiều người có thể nhanh chóng học tiếng Hàn (chưa đạt I), hoặc nếu công ty chuyển hướng sang thị trường Nhật Bản (chưa đạt N), lợi thế của bạn có thể bị suy giảm.
Kết luận
Thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng và không còn dễ dàng như trước. Thay vì lo lắng hay bị động, người trẻ cần chủ động trang bị cho mình một chiến lược phát triển bền vững. Việc soi chiếu các quyết định học tập và phát triển sự nghiệp qua lăng kính V-R-I-N - tập trung tạo ra giá trị độc đáo, hiếm có, khó bắt chước và khó thay thế - có thể là "kim chỉ nam" giúp các bạn trẻ tự tin đối mặt với thách thức và xây dựng một tương lai nghề nghiệp vững chắc.
