Joseph S. Nye Jr., trong tác phẩm "Quyền lực mềm: Phương tiện dẫn đến thành công trong chính trị thế giới" (Soft Power: The Means to Success in World Politics), định nghĩa đây là khả năng đạt được điều mình muốn thông qua sự hấp dẫn thay vì ép buộc hay mua chuộc, bắt nguồn từ sức hút văn hóa, lý tưởng chính trị và chính sách của một quốc gia.
Quyền lực mềm không được tạo ra trong các văn phòng chính phủ hay bởi thông cáo báo chí. Nó nảy nở từ thực tế, từ trải nghiệm cá nhân và những câu chuyện được chia sẻ. Các quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất không ép buộc thế giới phải chú ý đến mình, mà khiến người khác mong muốn trở thành một phần câu chuyện của họ. Hollywood của Mỹ, ẩm thực và thời trang Pháp, hay K-pop của Hàn Quốc là những ví dụ điển hình – chúng trở thành hiện tượng toàn cầu vì sức hấp dẫn tự thân.
Dù gặp nhiều trở ngại trên trường quốc tế, Đài Loan hội tụ đủ yếu tố để tạo nên câu chuyện hấp dẫn riêng: một nền dân chủ hoạt động hiệu quả, nền kinh tế tiên tiến, và bản sắc văn hóa pha trộn giữa truyền thống và sáng tạo hiện đại. Tuy nhiên, một trong những tài sản quyền lực mềm mạnh mẽ nhất nhưng chưa được tận dụng hết chính là cộng đồng sinh viên quốc tế.
Sức hút từ một xã hội tự do và cởi mở
Hàng năm, có khoảng 130.000 sinh viên quốc tế chọn Đài Loan làm điểm đến học tập. Họ đến không chỉ vì nền giáo dục chất lượng với chi phí hợp lý (rẻ hơn đáng kể so với Mỹ, Anh, Úc) hay vì Đài Loan là một nơi an toàn, chi phí sinh hoạt phải chăng và là cửa ngõ để khám phá châu Á. Nhiều người tìm đến Đài Loan vì một điều còn hiếm hoi hơn trong khu vực: một xã hội nơi các ý tưởng được tranh luận tự do, nghiên cứu học thuật không bị hạn chế, và tương lai cá nhân không bị kiểm soát bởi nhà nước.
Đối với sinh viên đến từ những quốc gia kiểm duyệt gắt gao, báo chí bị bịt miệng hay việc chất vấn chính quyền là rủi ro, Đài Loan như một thế giới khác. Họ trải nghiệm một nền dân chủ sống động với tranh luận mở, tự do ngôn luận và sự đa nguyên. Khi rời đi, họ mang theo những trải nghiệm, nhận thức đã thay đổi và câu chuyện của riêng mình – một hình ảnh Đài Loan không phải qua lăng kính truyền thông nhà nước hay các bản tin chính trị, mà qua chính những gì họ đã thấy và cảm nhận.
Sự tương phản với cách tiếp cận của Trung Quốc
Trung Quốc đã chi hàng tỷ đô la để cải thiện hình ảnh thông qua các Viện Khổng Tử, mở rộng mạng lưới truyền thông nhà nước và các dự án hạ tầng. Tuy nhiên, danh tiếng của Bắc Kinh không thay đổi như kỳ vọng. Ảnh hưởng tạo ra từ áp lực kinh tế hay thông điệp được dàn dựng có giới hạn. Sự trung thành mua được hay ép buộc không phải là lòng trung thành thực sự.
Thay vì để văn hóa và ý tưởng tự lên tiếng, Trung Quốc cố gắng kiểm soát tường thuật. Ngược lại, Đài Loan mang đến một sự thay thế: nơi sự cởi mở, trao đổi chân thành và trải nghiệm con người thực sự tạo nên kết nối mà tiền bạc hay chỉ đạo từ nhà nước không thể làm được. Sinh viên chọn Đài Loan vì họ tìm kiếm điều mà Bắc Kinh không thể cung cấp: một nền giáo dục nơi chính trị không chi phối chương trình học, nơi họ có thể tự do phát biểu, và một môi trường mà tương lai không bị định hình bởi tuyên truyền.
Minh chứng cho một nền dân chủ hiệu quả
Đài Loan không chỉ là một nền dân chủ non trẻ mà còn là một trong những nền dân chủ mạnh mẽ và hoạt động hiệu quả nhất thế giới. Chỉ số Dân chủ của Economist Intelligence Unit xếp Đài Loan thứ 10 toàn cầu, trên cả Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc. Đài Loan đứng đầu châu Á về tự do báo chí. Hệ thống bầu cử ổn định và cạnh tranh cho phép chuyển giao quyền lực một cách hòa bình.
Bên cạnh đó, Đài Loan vượt trội về công nghệ (sản xuất hơn 90% chip bán dẫn tiên tiến), đổi mới sáng tạo, năng lượng tái tạo (điện gió ngoài khơi) và các sáng kiến dân chủ kỹ thuật số như nền tảng vTaiwan cho phép công chúng tham gia vào hoạch định chính sách.
Khai thác tiềm năng: Vai trò của các trường đại học
Để biến tiềm năng này thành hiện thực, các trường đại học Đài Loan cần đóng vai trò tích cực hơn trong việc hỗ trợ và khuếch đại tiếng nói của sinh viên quốc tế. Một số biện pháp có thể kể đến:
- Chương trình cố vấn (mentorship) kết nối sinh viên quốc tế và sinh viên bản địa.
- Workshop về kể chuyện kỹ thuật số (digital storytelling) để sinh viên chia sẻ trải nghiệm qua blog, video, mạng xã hội.
- Sự kiện kết nối cựu sinh viên để duy trì mối liên hệ với Đài Loan.
- Thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới với các tổ chức giáo dục quốc tế (như Sáng kiến Giáo dục Mỹ-Đài Loan và các hợp tác gần đây với Đại học Bang Arizona, Cao đẳng Middlebury, Đại học Washington).
Giống như chương trình JET của Nhật Bản đã biến trao đổi giáo dục thành thiện chí địa chính trị lâu dài, Đài Loan có thể huy động sinh viên quốc tế trở thành những sứ giả cho câu chuyện và tinh thần của mình.
Quyền lực thực sự được tạo dựng qua sự tin tưởng và thu hút, không phải bằng cách áp đặt. Đài Loan đã bắt đầu tạo dựng điều đó thông qua những con người mà hòn đảo này chào đón. Giờ là lúc trao quyền để họ chia sẻ trải nghiệm và khuếch đại tiếng nói của Đài Loan trên toàn cầu.
